ارزیابی تحمل به تنش خشکی در لاین های اینبرد نوترکیب گندم در شرایط مزرعه

چکیده تنش خشکی به عنوان مهمترین تنش غیرزیستی نقش مهمی در کاهش تولید محصول گیاهان زراعی در جهان دارد. اصلاح صفت پیچیده ای نظیر عملکرد که وراثت پذیری پایینی دارد نیازمند شناسایی صفات مورفو-فیزیولوژیک همبسته و انتخاب غیرمستقیم از طریق آنها می باشد. مطالعه واکنش های فیزیولوژیک لاین های مختلف به تنش خشکی به شناسایی مکانیسم های موثر در مقاومت به خشکی کمک می کند. این مطالعه با هدف بررسی آثار تنش خشکی بر صفات مورفولوژیک، فیزیولوژیک و کیفیت دانه 169 لاین اینبرد نوترکیب گندم در قالب دو طرح لاتیس جداگانه (تنش خشکی و شاهد) در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه صنعتی اصفهان اجرا شد. دو رژیم رطوبتی مشتمل بر آبیاری براساس 70 و 130 میلی متر تبخیراز تشتک تبخیر کلاس a(به ترتیب معادل 16 و 12 درصد رطوبت وزنی خاک) استفاده شد. تنش خشکی موجب کاهش محتوای کلروفیل (a، b، a+b)، عرض برگ، طول برگ، طول پدانکل، ارتفاع بوته، سطح برگ پرچم و افزایش محتوای پرولین گردید. اگرچه تنش خشکی موجب افزایش محتوای پرولین برگ و کاهش طول پدانکل و سطح برگ پرچم در هر دو گروه لاین های حساس و متحمل گردید، امّا این تغییرات بطور معنی داری در لاین های متحمل کمتر از لاین های حساس بود. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تفاوت بین لاین ها در شرایط عادی رطوبتی برای کلیه صفات به جزء محتوای پرولین، مساحت برگ و ارتفاع بوته معنی دار بوده است. در شرایط تنش رطوبتی نیز تفاوت لاین ها برای همه صفات به جزء مساحت برگ پرچم معنی دار بود. نتایج تجزیه واریانس مرکب داده ها نشان داد که تنش رطوبتی تأثیر معنی داری بر تمام صفات به جزء مساحت برگ پرچم داشته است. ضرایب همبستگی صفات در شرایط تنش رطوبتی نشان داد که محتوای پرولین، طول پدانکل، عرض برگ، طول برگ، ارتفاع بوته و مساحت برگ تأثیر مثبتی بر عملکرد دانه داشته است. همچنین در شرایط تنش رطوبتی ضرایب همبستگی فنوتیپی صفات میزان خاکستر دانه، کربوهیدرات دانه و رطوبت دانه همبستگی منفی و معنی دار با محتوای پروتئین دانه داشته است. صفات میزان جذب آب، سختی دانه، رسوب زلنی و حجم نان دارای همبستگی مثبت با پروتئین دانه بود. در شرایط عادی رطوبتی ضرایب همبستگی فنوتیپی صفات طول پدانکل، عرض برگ، طول برگ، ارتفاع بوته و مساحت برگ همبستگی مثبت و معنی داری با عملکرد دانه داشتند و محتوای پرولین دارای همبستگی منفی و معنی دار با عملکرد بود. نتایج تجزیه به عامل ها در شرایط عادی رطوبتی نشان داد که صفات اندازه گیری شده در 9 عامل پنهانی تجلی پیدا کردند که 84/91 درصد از تنوع کل داده ها را توجیه کرد. در شرایط تنش رطوبتی 8 عامل پنهانی تشخیص داده شد که توانست 88/96 درصد از تنوع کل داده ها را توجیه کند. نتایج رگرسیون مرحله ای بر عملکرد دانه در شرایط عادی رطوبتی نشان داد عرض برگ، وزن حجمی دانه، پروتئین دانه و طول پدانکل 35 درصد از تغییرات عملکرد دانه را توجیه کرد. در شرایط تنش رطوبتی نیز وزن حجمی دانه، پروتئین دانه، خاکستر، رطوبت دانه، کلروفیل a، ارتفاع بوته و مساحت برگ پرچم 48 درصد از تغییرات عملکرد دانه را توجیه کردند. براساس نتایج این آزمایش می توان از لاین های متحمل به خشکی با کیفیت نانوائی مطلوب در برنامه های اصلاحی استفاده نمود. کلمات کلیدی:لاین اینبرد نوترکیب، لاتیس ساده، رسوب زلنی، وزن حجمی دانه و تنش خشکی